سیستم دینامیک
پویایی سیستم (سیستم دینامیک) به عنوان یکی از اولین پاسخها به نقاط ضعف تحقیق در عملیات و دیگر تکنیکهای علم مدیریت در اواسط قرن بیستم، توسط جی رایت فارستر از دانشگاه ام آی تی مطرح گردید. این متدولوژی به منظور فهم رفتار وابسته به زمان سیستمها توسعه یافت و مبتنی بر نظریه کنترل بازخوردی میباشد. پویاییهای سیستم نه تنها به فهم ساختارهای سیستم و پویاییهای سیستمهای پیچیده کمک میکند بلکه یک روش مدلسازی را به منظور شبیه سازی سیستمهای پیچیده فراهم می آورد. چنین مدلهای شبیهسازی ای میتوانند به منظور طراحی اثربخشتر سیاستها مورد استفاده قرار گیرند. پویایی های سیستم روشی برای مطالعه و مدیریت سیستمهای پیچیده و دارای بازخورد است. دراین رویکرد تصویری از سیستم بر اساس بازخوردها و تاخیرهای موجود در نظر گرفته میشود تا رفتار دینامیکی سیستمهای پیچیده بهتردرک شود. پویایی سیستم، یک نگرش منسجم پویا به مدلسازی است که جنبه های کمّی یا کیفی را برای شبیه سازی یک پدیده در طول زمان با هم ترکیب می کند.
این جزوه در 4 بخش بنام نگاهی بر پویایی سیستم ها توسط حمید رضا فرتوک زاده تهیه شده است. پویایی سیستم توسط دو نرم افزار معروف و پرکاربرد نرم افزار ونسیم و نرم افزار انی لاجیک (anylogic) اجرا و تحلیل می شود.
پویایی در سیستم های مختلف از الگوی سلسله مراتی 4 گانه زیر تشکیل شده است.
- مرز بسته
- دوایر بازخوران
- متغیرهای حالت
- متغیرهای نرخ
قبل از توضیح این مفاهیم، لازم است که به ویژگی کاربردی و مقداری مطالعات پویایی سیستم توجه شود، اگر چه رشته پویایی سیستم در مجموعه رشته های ناشی از نگرش سیستمی محسوب شده و با آنچه که مکتب مدیریت سیستمی نامیده می شود، نقاط اشتراک فراوانی دارد، اما در بسیاری از زمینه ها از ادبیات و مفاهيم خاص خود بهره می برد. چون این مطالعات به ارائه یک مدل کمی و مقداری منجر می شود، بنابراین مفاهیم و تعبیرهای بکار رفته در نظریه ساختار سیستمها پیشاپیش در پی هدف معینی هستند. تعبیرهای کمی و چارچوبهای تحلیلی که در نگرش سیستمی کاربرد فراوان دارند، در اینجا ناچار از اتخاذ یک مقدار» هستند و دشواری این امر، پوشیده نیست. اهمیت این نکته تا آنجاست که دانشمندان این رشته، تفکر بر حسب نمودار در طول زمان (Thinking in terms of Graphs over Time) را جزء جداناشدنی رویکرد پویایی سیستم دانسته اند. آنها معتقدند که برای حل هر مسأله ای ناچاریم که آن را به صورت متغیرهایی که مقادیر مشخصی دارند و در طول زمان به شکل مشخصی تغییر می کنند تعریف کنیم. بنابراین در برخورد با تعبیرها و واژه های این رشته علی رغم همانندی ظاهری باید به تفاوت اساسی آن با روشهای غیر مقداری توجه داشت.
مرز بسته (Closed Boundary)
ممكن است برای دانشجویان مدیریت سیستمی که با مباحث عمومی مربوط به نگرش سیستمی آشنا هستند، این سؤال مطرح شود که چرا قبل از تعریف محیط به تعریف مرز سیستم با محیط پرداخته می شود؟ این سؤال کاملا منطقی و بجاست. معمولا در نوشته های مربوط به سیستم، تعریف کامل و دقیقی از مرز ارائه نمی شود بلکه پس از تبيين محیط و سیستم با یک حکم کلی، یک خط فرضی به دور سیستم کشیده می شود، به عنوان مثال چرچمن با | ارائه ماتریس ذیل، یک حکم کلی در مورد سیستم و محیط و مرز بین آن دو ارائه می کند.
پویایی سیستم
پویایی سیستم شاخه ای از تفکر سیستمی است که با دوری از اصطلاحات گنگ و پیچیده کلیت سیستم را مورد بررسی قرار می دهد. مدل پویایی های سیستم همانند هر مدل دیگری، یک بازنمایی از سیستم دنیای واقعی به منظور مطالعه رفتار سیستم تحت شرایط آزمایشی مختلف است. منظور از پویایی مسأله این است که می توان آن را بر حسب مقادیر متغیر در طول زمان تعریف کرد؛ مثلا رشد « تعداد تقاضاهای استعفا در یک سازمان، کاهش تعداد کالای مورد تقاضای مشتریان، نوسان مقدار ذخایر موجودی انبار ، افزایش نرخ تورم، افزایش تعداد شکایات، افزایش تعداد تخلفات با درگیری بین کارکنان، افزایش استهلاک ماشین آلات یک کارخانه و ….
گامهای حل مساله در متدولوژی پویایی های سیستم
متدولوژی پویایی های سیستم از شش گام به شرح زیر برای حل مسأله استفاده می کند. تمرکز اصلی این متدولوژی بر درک سیستم است. در واقع مدل پویایی های سیستم وسیله ایست برای رسیدن به یک هدف که همان در سیستم است. کانون اصلی این متدولوژی در تقویت شده از کاربرد سیستم است تا فرد تصمیم گیرنده بتواند مداخلات اثربخش تری در سیاست های سیستم داشته باشد.
شناسایی و تعریف مسأله
شناسایی و تعریف مسأله، اولین گام در حل مسأله با استفاده از متدولوژی پویایی های سیستم است که همانطور قبلا بیان شد برای جبران ضعف های تحقیق در عملیات مورد استفاده قرار می گیرد. دیدگاه ها و ویژگی هایی که در این گام مطرح می شوند عبارتند از: مسأله گرایی، کل نگری، طراحی سیاست و افق زمانی بلند مدت. مسأله گرایی به این اشاره دارد که مدل های پویایی سیستم مختص به وضعیت مسأله هستند و نمی توان آنها را به وضعیت های دیگر منتقل کرد. کلی نگری یعنی مسأله به جای آنکه تکه تکه و جزئی شناسایی و تعریف شود در کلیت خود تعریف می شود. در این متدولوژی تأکید بر طراحی سیاست هاست و نه تصمیم گیری سیاست ها قواعد کلی و خطوط هادی حاکم بر تصمیم ها محسوب می شوند.
مفهوم سازی سیستم
در گام دوم، حلقه های بازخوری بین متغیرها شناسایی و بررسی شده و نمودارهای حلقه علی مورد نیاز به منظور مدلسازی رفتارهای پویای سیستم ایجاد می شوند. این گام شامل تعیین مرز مدل و شناسایی روابط على است. مرز سیستم در بر گیرنده عوامل مهم مرتبط در متن مسأله می باشد.
صورت بندی مدل
مفهوم سازی مدل باید به صورت بندی کامل مدل در قالب حلقه های باز خوری، جریان های فیزیکی و اطلاعاتی، متغیرها و پارامترها ترجمه شود. در گام سوم صورت بندی مدل انجام می شود و نمودارهای علت و معلولی به نمودارهای جریان مدل تبدیل می شوند. به منظور ایجاد مدل، داده هایی از منابع مختلف استخراج و رفتار مدل به صورت درونی تشریح می شود. صورتبندی مدل در واقع فرموله کردن ساختار اصلی و زیر ساختارهای مدل پویایی سیم مبنی بر مدل ادراکی توسعه یافته در گام دوم است.
شبیه سازی و اعتبارسنجی
در گام چهارم، مدل های پویایی های سیستم با هدف تولید نشانه های مسأله موجود در سیستم واقعی، شبیه سازی می شوند. در فرایند شبیه سازی ممکن است رفتارهای غافلگیر کننده خودنمایی کنند. به منظور استفاده کاربردی از مدل های پویایی های سیستم، این مدل ها باید تعیین اعتبار شوند. اعتبار سنجی فرایندی است برای ارتقای اطمینان تبت به مدل و به اعتبار مطلق آن نمی پردازد. در این فرایند، ساختار، رفتار و مضامین سیاست ها با توجه به تناسب مدل با هدف و مقصود آن، سازگاری با سیستم واقعی و مطلوبیت و اثربخشی مدل، تعیین اعتبار می شوند.
تحلیل و بهبود سیاست
هدف نهایی از کل فرایند مدل سازی، طراحی سیاست های بهبود یافته ای است که می توانند رفتار سیستم را بهبود دهند. در واقع طراحی سیاست بر پایه درک حاصل از مدلسازی صورت می گیرد. سیاست های جدید به صورت شهودی طراحی شده و از نظر توانمندی و تناسب، مورد آزمایش قرار می گیرند. در نحوه کارکرد مدل به طراحی سیاست های جدید کمک می کند. بر اساس درک حاصل درباره نحوه کار کرد سیتم و نقاط تقود احتمالی برای اعمال تغییرات، سیاست های جدید برای دستیابی به رفتار مطلوب به طور شهودی طراحی می شوند.
اجرای سیاست ها
آخرین گام در حل مسأله، اجرای سیاستهاست که ماهیتی اجرایی دارد. برای اجرای اثربخش سیاستهای جدید، باید برنامه ریزی دقیقی برای انتقال از گذشته به وضع جدید انجام شود و در نهایت اینکه عامل کلیدی موفقیت در اجرای سیاست ها، دخالت و مشارکت ذینفعان در کلیه مراحل ایجاد و تحلیل مدل است. این امر باعث سهولت در متقاعد کردن ایشان نسبت به اعتبار و مطلوبیت آن خواهد شد. شکل زیر گام های متدولوژی پویایی های سیستم را به همراه بازخورهای واسط نشان می دهد.
جهت دانلود جزوه پویایی سیستم بر روی لینک زیر کلیک کنید.