فهرست مطالب 1- تکنیک دیمتل فازی |
تکنیک دیمتل فازی
اگرچه روش های کمی سنتی راه حل های دقیقی را ارائه می دهند، اما به دلیل پیچیدگی های ناشی از عوامل انسانی برای حل مسائل دنیای واقعی مفید نیستند. بنابراین ، مفاهیم نظریه مجموعه فازی توسط زاده معرفی شده اند. در برنامه های دنیای واقعی ، مسائل تصمیم گیری باید تحت عدم اطمینان انجام شوند زیرا اهداف ، محدودیت ها و اقدامات مبهم هستند.
روش DEMATEL روشی شناخته شده و جامع برای به دست آوردن یک مدل ساختاری است که روابط متقابل بین عوامل پیچیده دنیای واقعی را فراهم می کند. روش DEMATEL از سایر تکنیک ها مانند فرآیند تحلیلی سلسله مراتبی (AHP) برتر است زیرا این امر وابستگی متقابل بین عوامل یک سیستم از طریق نمودار علی است که در تکنیک های سنتی نادیده گرفته شده است.
روش دیمتل فازی به بررسی روابط بین معیارها و زیرمعیارها می پردازد و توسط ماتریس ارتباط کل معیارهای تاثیرگذار و تاثیرپذیر (یا به عبارتی دیگر معیارهای علی و معلول) را مشخص می سازد. این روش از روشهای تصمیم گیری چند شاخصه می باشد. همان طور که از نام این روش پیداست تمامی محاسبات در محیط فازی صورت می گیرد.
در ویدیوی زیر توضیحات روش دیمتل فازی و همچنین منطق فازی بیان شده است پیشنهاد می شود حتما این ویدیو را قبل از خواندن ادامه متن ببینید.
گام های روش دیمتل فازی
علم مدیریت فازی، به کار گیری علم مدیریت کلاسیک در محیط فازی است. در علم مدیریت کلاسیک، با استفاده از شیوه های عقلائی و سیستماتیک به تحلیل مسائل مدیریتی پرداخته می شود. از این رو، علم مدیریت فازی، ضمن ایجاد انعطاف پذیری در مدل، داده هائی نظیر دانش، تجربه و قضاوت انسانی را در مدل وارد کرده و پاسخ های کاملا کاربردی را ارائه می دهد. امروزه، رویکرد فازی در اغلب روشهای تصمیم گیری وارد شده و ترکیبی از رویکرد فازی و روشهای تصمیم گیری در حال گسترش است. در این روش، از اعداد فازی برای بیان ارزش استفاده شده و در پایان، مدل فازی زدائی می گردد.
DEMATEL می تواند تعداد معیارهای ارزیابی اثربخشی فاکتورها را به طور همزمان کاهش دهد. شرکت ها می توانند براساس نقشه دیاگراف (گراف جهت دار) اثر، اثر بخشی عوامل خاص را بهبود بخشند. روش DEMATEL رابطه بین عوامل علی و معلولی را به یک مدل ساختاری هوشمند سیستم تبدیل می کند.
این تکنیک بر مبناي دیاگرافها (گراف جهتدار) بنا نهاده شده که با بهرهمندي از قضاوت کارشناسان در شناسایی عوامل موجود در یک سیستم و با بهکارگیري اصول نظریه گرافها، به استخراج روابط تأثیرگذار یا تأثیرپذیر( روابط علی و معلولی، متقابل) عناصر پرداخته و ساختاري سلسلهمراتبی و نظاممند از آنها ارائه میدهد.
? لین و وو (2008) گام های زیر را برای انجام روش دیمتل فازی ارائه دادند:
✅ گام اول: تشکیل گروه خبرگان به منظور جمع آوری دانش گروهی آنها برای حل مسئله
✅ گام دوم: تعیین معیارهای مورد ارزیابی و همچنین طراحی مقیاسهای زبانی: در این گام با استفاده از نظرات خبرگان عوامل و شاخصهای پژوهش شناسایی می شوند.
معیارهای مورد ارزیابی با توجه به حوزه های مورد بررسی انتخاب خواهند شد. مقیاس های زبانی مورد استفاده در این روش و مقادیر متناظر با آنها در جدول 1 آمده است. اعداد فازی مورد استفاده در این پژوهش از نوع فازی مثلثی هستند. همانطور که مشاهده می شود این طیف نیز همانند طیف روش دیمتل می باشد با این تفاوت که از اعداد فازی استفاده شده است.
جدول 1: عبارات زبانی مورد استفاده و اعداد فازی متناظر
عبارات زبانی | معادل قطعی | اعداد فازی مثلثی |
بدون تاثیر (No) | 0 | (0.25, 0, 0) |
تاثیر خیلی کم (VL) | 1 | (0.5, 0.25, 0) |
تاثیر کم (L) | 2 | (0.75, 0.5, 0.25) |
تاثیر زیاد (H) | 3 | (1, 0.75, 0.5) |
تاثیر خیلی زیاد (VH) | 4 | (1, 1, 0.75) |
✅ گام سوم: ایجاد ماتریس فازی ارتباط مستقیم اولیه با جمع آوری نظرات خبرگان.
برای اندازه گیری روابط بین معیارها باید آنها را در یک ماتریس مربعی قرار داده و از خبرگان بخواهیم آنها را به صورت زوجی و بر اساس میزان تاثیرشان بر یکدیگر با هم مقایسه کنند. در این نظرسنجی، خبرگان نظرات خود را بر اساس جدول 1 بیان خواهند کرد. با فرض اینکه به تعداد n معیار و p خبره داشته باشیم؛ p ماتریس فازی داریم، که هر یک متناظر با نظرات یک خبره همراه با اعداد فازی مثلثی به عنوان عناصر آن خواهند بود.
✅ گام چهارم: نرمال سازی ماتریس فازی ارتباط مستقیم.
بدین منظور، از تبدیل مقیاس خطی به عنوان فرمول نرمال سازی برای تبدیل مقیاسهای معیارها به معیارهای قابل مقایسه استفاده می شود.
✅ گام پنجم: محاسبه ماتریس فازی ارتباط کل. در این گام ابتدا معکوس ماتریس نرمال را محاسبه نموده و سپس آن را از ماتریس I کم میکنیم و در انتها ماتریس نرمال را در ماتریس حاصل ضرب میکنیم.
✅ گام ششم: ایجاد و تجزیه و تحلیل نمودار علی.
بدین منظور، ابتدا جمع عناصر هر سطر (Di) و جمع عناصر هر ستون (Ri) از ماتریس فازی را محاسبه میکنیم. جمع عناصر هر سطر (D) برای هر عامل نشانگر میزان تأثیرگذاری آن عامل بر سایر عاملهای سیستم است. جمع عناصر ستون (R) برای هر عامل نشانگر میزان تأثیرپذری آن عامل از سایر عامل های سیستم است.
سپس به راحتی مقادیر D+R و D-R را به دست میآوریم. برای ترسیم نمودار علی باید مانند روش دیمتل قطعی، این دو مقدار را غیر فازی کنیم. در اینجا برای غیرفازی سازی این دو مقدار از روش CFCS استفاده می کنیم. بنابراین بردار افقی (D + R) میزان تأثیر و تأثر عامل مورد نظر در سیستم است. به عبارت دیگر هرچه مقدار D + R عاملی بیشتر باشد، آن عامل تعامل بیشتری با سایر عوامل سیستم دارد.
بردار عمودی (D – R) قدرت تأثیرگذاری هر عامل را نشان میدهد. بهطور کلی اگر D – R مثبت باشد، متغیر یک متغیر علی محسوب میشود و اگر منفی باشد، معلول محسوب میشود
بعد از غیر فعالسازی اعداد، یک دستگاه مختصات دکارتی ترسیم میشود. در این دستگاه، محور طولی مقادیر D+R را نشان داده و D-R محور عرضی می باشد.
بنابراین:
- بردار افقی در دستگاه مختصات، میزان تاثیر و تاثر عامل مورد نظر در سیستم است. به عبارت دیگر، هر چه این مقدار برای یک عامل بیشتر باشد، آن عامل تعامل بیشتری با سایر عوامل سیستم دارد.
بردار عمودی دستگاه مختصات، قدرت تاثیرگذاری هر عامل را نشان میدهد. به طور کلی اگر این مقدار برای یک عامل مثبت باشد، یک متغیر علی محسوب شده و اگر منفی باشد، یک متغیر معلول محسوب میشود.
مثال روش دیمتل فازی
در این بخش قصد داریم روش دیمتل فازی را برای 4 معیار پیاده سازی کنیم.
گام اول: تشکیل ماتریس ارتباط مستقیم ادغام شده
در این گام با استفاده از رابطه 1 نظرات پاسخ دهندگان را ادغام میکنیم. ادغام سازی از طریق روش میانگین حسابی اجرا می شود. برای گرفتن میانگین از اعداد فازی کافیت چند عدد فازی را به تفکیک درایه با هم میانگین حسابی بگیریم. نتایج در جدول 3 آورده شده است.
جدول3: ماتریس ارتباط مستقم معیارها
گام دوم: نرمال کردن ماتریس ارتباط مستقیم
در این گام با استفاده از رابطه 2 و 3 ماتریس ارتباط مستقیم را نرمال میکنیم که نتیجه در جدول 4 آورده شده است.
جدول4: ماتریس نرمال شده ارتباط مستقیم معیارها
گام سوم: تشکیل ماتریس ارتباطات کامل (T)
در این گام با استفاده از روابط 5 و 6 و 7 ماتریس ارتباطات کامل (T) را تشکیل میدهیم. که در جدول جدول 5 آورده شده است.
جدول 5: ماتریس ارتباطات کامل معیارها
گام چهارم: ایجاد و تجزیه و تحلیل نمودار علی
در این گام جمع سطر (D) و جمع ستون (R) ماتریس ارتباطات کامل (جدول 5) را بدست میآوریم. و سپس مقدار D+R و D-R را محاسبه میکنیم. در این فاز جهت دیفازی کردن مقادیر از روابط مخصول دیفازی استفاده می شود. نتایج در جدول 6 آورده شده است.
جدول 6: جدول مقادیر D وR معیارها
در جدول 6 جمع عناصر هر سطر (D) نشانگر میزان تاثیرگذاری آن عامل بر سایر عاملهای سیستم است. براین اساس معیار (C3) از بیشترین تاثیرگذاری برخورداری است.
جمع عناصر ستون (R) برای هر عامل نشانگر میزان تاثیرپذری آن عامل از سایر عامل های سیستم است. براین اساس معیار (C2) از میزان تاثیرپذیری بسیار زیادی برخوردار است.
بردار افقی (D+R)، میزان تاثیر و تاثر عامل مورد نظر در سیستم است. به عبارت دیگر هرچه مقدار D+R عاملی بیشتر باشد، آن عامل تعامل بیشتری با سایر عوامل سیستم دارد. براین اساس معیار (C3) بیشترین تعامل را با دیگر عوامل مورد مطالعه دارند.
بردار عمودی (D-R)، قدرت تاثیرگذاری هر عامل را نشان میدهد. بطور کلی اگر D-R مثبت باشد، متغیر یک متغیر علت محسوب میشود و اگر منفی باشد، معلول محسوب میشود. در این معیار د (C3) و (C4) متغیر علت بوده و (C1) و (C2) معلول هستند.
در پایین فیلم آموزش روش دیمتل فازی به همراه پیاده سازی در اکسل آورده شده است.
جهت مشاهده فیلم آموزش روش دیمتل فازی در اکسل اینجا را کلیک کنید
چنانچه نیازمند مشاوره و یا انجام پروژه خود با این روشها هستید با ما تماس بگیرید| 09338859181
مطالب مرتبط و مشابه:
روش دیمتل با دیمتل تجدیدنظر شده چه تفاوتی میکند؟
سلام. دیمتل تجدید نظر شده را بنده در چند مقاله فارسی دیدم تنها تفاوت با دیمتل اصلی در مرحله نرمال سازی بود که البته تغییری جزیی در ماتریس نرمال دیمتل حاصل میشد و نتایج نهایی اصولا با روش دیمتل اصلی یکی می شود
سلام و وقت بخیر.یک کار تحقیقاتی دارم.خواستم بدانم آیا روش دیمتل برای آن مناسب هست یا خیر؟و یا روش دیگری پیشنهاد میشود.
سلام با ما در ارتباط باشید: 09338859181 – تلگرام یا واتساپ پیام دهید