مقدمه ای بر پویایی سیستم و سیستم دینامیک
علم راهی است برای شناخت محیط پیرامون و این شناخت اغلب با تفکر عقلانی حاصل می شود که تجربه آن را کامل می کند. تجربه نیز از طریق آزمایش های قابل تکرار به دست می آید که بدین ترتیب می توان گفت که علم تجربی از سه پایه و اساس تشکیل می شود:
- موضوع قابل مشاهده
- آزمایش های قابل تکرار
- فرضيه
رویکرد علمی موضوع مورد مطالعه را به بخش ها و اجزای کوچکتر تقسیم می کند و سعی بر آن دارد که از طریق شناخت اجزاء به ماهیت موضوع مورد مطالعه پی ببرد و در این راستا فرض می کند هنگامی که اجزای یک کل به صورت جداگانه مورد مطالعه می گیرند، مانند زمانی که بخشی از آن كل هستند، رفتار می کنند. شاید رویکرد علمی برای بسیاری از پدیده های فیزیکی جهان قابل قبول به نظر برسد اما کاربرد آن برای مسائل موجود در محیط اجتماعی بسیار دشوار است. از جمله علت های آن نیز می توان به تعاملات بین اجزاء، روابط على و پویایی اشاره کرد که ما را وادار می کنند در غالب یک سیستم آنها را مورد بررسی قرار دهیم.
در مقابل رویکرد علمی، دیدگاه دیگری هست که به آن رویکرد سیستمی (دینامیک) می گویند. سیستم مجموعه ای از اشیاء وابسته به هم است که در قالب یک کل عمل می کنند. این اجزاء با یکدیگر در تعامل بوده و در هماهنگی با هم مجموعه ای از اهداف را تحقق خواهند بخشید. با این تعریف ما و آنچه اطراف ماست همگی سیستم های مختلفی هستیم مانند مولکول ها، سلولها، نباتات، حیوانات، انسان ها، ماشینها، نظام های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و … در این رویکرد اشياء جزئی از کل بزرگتر بوده و لذا كل غير قابل تجزیه به اجزاء است. در شکل زیر تفاوت دیدگاه سنتی با دیدگاه سیستمی دینامکی آورده شده است.
تحلیل سیستم دینامیک
جزوه کامل و ویژه درس تحلیل سیستم ها مهندسی صنایع تالیف استاد سینا لاله
این جزوه تحلیل سیستم دینامیک در 130 صفحه و در قالب PDF می باشد. درس تحلیل سبستم دینامیک به بحث مدلسازی سیستم های پویا می پردازد. و انواع نمودارهای سیستمهای پویا را بررسی می کند و در قالب نمودارهای علت و معلولی و نمودار جریان بیان میکند. در این جزوه نیز این موارد به صورت کامل بیان می شود و در انتها نیز به بحث تاخیرها پرداخته می شود که مبحث بسیار مهمی در سیستم های دینامیک هستند و همچنین توضیحاتی در مورد نرم افزار ونسیم (Vensim) که یکی از نرم افزار تحلیل سیستم است داده می شود.
قدم های مدل سازی در تحلیل سیستم دینامیک
در مدل سازی قدم اول شناخت دقیق صورت مساله و مشتری مدل میباشد.مشتری مدل یعنی مدل ساز باید با سازمان مربوطه آشنا شده و مشتری مدل خود را تعیین نمود.مشتری مدل شما شخصی که شما را به سازمان مربوطه میبرد و یا شخصی که مسئولیت پرداخت هزینه ی کار را بر عهده دارد در کار مدل سازی از شما پشتیبانی می کند نیست بلکه کسی است که در کار مدل سازی برای حل مسئله شما را یاری میکند.برای اینکه مدل شما موثر ومفید باشد باید بر نیازمندی های مشتری مدل خود تمرکز نماییم.البته در این مسیر مدل ساز نباید نسبت به جزئیات مشتری مدل نیز توجه کند بلکه فقط در طراحی مدل خود ،مشتری مدل خود را همیشه مدنظر داشته باشد.شما باید به فرآیندهای مدل سازی اجازه دهید تا بتواند مدل ذهنی شما را تغییر دهد.اگر در برخی موارد مدل نشان میدهد که نظرات مشتری شما اشتباه است،صادقانه آنرا مطرح نمایید.اگر مدل شما،شما را در امر مدل سازی به امر خاصی متمایل می نماید سعی کنید آن را کنار بزنید و اگر در بدترین حالت مشتری مدل شما،سعی در اعمال نظرات خود در روند مدل سازی دارد سعی کنید مشتری دیگری را در مدل سازی خود انتخاب کنید. در مدل سازی قدم اول شناخت دقیق صورت مساله و مشتری مدل میباشد.قدم های بعدی مدل سازی معمولا یک حالت روتین و ساخت یافته ندارد چرا که مدل سازی خلق کردن است این مساله نیز حالت ذاتی و فطری دارد ولی میتوان فرآیند ساخت مدل را به چند مرحله تقسیم کرد
تعیین یک فرضیه وتئوری دینامیک
پس از تصویب صورت مسئله مدل سازی باید رفتار مساله مورد نظر،تئوری و فرضیه ای را ارائه کند و تئوری دینامیک ، علت رفتار مساله را تشریح می کند.درفرآیند مدل سازی روش های مختلفی برای بررسی صحت فرضیه ی ارائه شده وجود دارد.با استفاده از مدل شبیه سازی شده و داده های حاصل از جهان واقعی میتوان صحت آنرا تست نمود.در این مرحله مدل ساز باید به عنوان یک شنونده ی متفکرو صبور با گوش دادن به سخنان افراد شاغل درسیستم بدون فیلتر کردن ، مسائل مورد نظر خود مدل ذهنی آنها را در رابطه با علت رفتار مساله درک نماید.برای نمایش مدل ذهنی افراد داخل سیستم از برخی ابزارها و نمودارها میتوان استفاده کرد.
تفسیر دورن زا
سیستم داینامیک به دنبال تفسیر درون زا از علل وقوع پدیده هاست.درون زا بودن در یک system Dynamic .به این معنی است که علل رفتار دینامیک مساله از تعامل بین اجزاء داخلی سیستم نشأت میگیرد.با تعیین ساختار سیستم و قواعد موثر در عملکرد سیستم میتوان به رفتار سیستم پی برد.تمرکز System Dynamic در متغیر های دورن زا دلیل آن نیست که مفهوم متغیرهای برونزا کنار گذاشته شود ولی تعداد متغیرهای برون زا باید کم باشد.همچنین در تعیین متغیرهای برون زا باید دقت شود که بازخوردی بین متغیرهای درون زا و برون زا وجود نداشته باشد.که دراین صورت باید مرز مدل گسترش یافته و متغیر فوق درون زا فرض شود.باید دقت نمود که محدود نمودن مرز مدل و اعتماد بیش از حد به متغیرهای برون زا میتواند مدل را با مشکل مواجه سازد.
ترسیم ساختار سیستم
در سیستم داینامیک ابزار های مختلفی جهت نمایش مدل و ارائه ی ساختار علّی و معلولی مساله وجود دارد.برخی از ابزارهای فوق شامل نمودارهای مرز مدل،نمودارهای زیرسیستم،نمودارهای علّی و معلولی و نمودارهای حالت – جریان میباشند
کاربرد پویایی سیستم (سیستم دینامیک)
پس از مطرح شدن و توسعه متدولوژی پویایی های سیستم توسط آقای فارستر، این متدولوژی برای حل مسائل مختلف در وضعیت های گسترده ای از سطوح کلان، خرد، سیستم های اقتصادی، اجتماعی، مدیریتی و سیستم های مهندسی با زیستی بکار گرفته می شود که در ادامه به آنها اشاره می شود.
- کاربرد های جهانی و ملی: متغیر هایی مانند جمعیت، صنعتی شدن، منابع طبیعی، غذا و ازدحام.
- کاربردهای بخشی: مدل های در زمینه های اقتصادی مختلف مانند شهر، انرژی، حمل و نقل، آموزش، دفاع، محیط زیست.
- کاربردهای صنعتی عام: کاغذسازی، شیمیایی، استخراج ذغال سنگ، الکترونیک، سیمان، چای.
- کاربردهای مدیریتی سازمان در سطوح مدیریت ارشد، میانی، عملیاتی و سیستم های پشتیبان سازمان.
ضرورت پویایی سیستم
دو رویکرد غالب برای مدیریت سیستم های پیچیده اجتماعی و اجتماعی – فنی عبارتند از مدیریت سنتی که بر پایه شهود، تجربه و قضاوت مدیران است و علم مدیریت که همان مدل سازی کمی بر پایه داده هاست. هر کدام از این رویکردها دارای مزایا و معایبی می باشند که از معایب مدیریت سنتی که بر پایه ذهن استوار است، می توان به محدودیت شناختی و ادراکی ذهن و نیز ضعف آن در تشخیص پیامدهای بالاتر اشاره نمود. ایراد دیگر این است که سطح و محتوای این اطلاعات با توجه به نوع ذهنیت از فردی به فرد دیگر تغییر می کنند. از معایب علم مدیریت نیز می توان به ساده سازی به میزان زیاد و پیش فرض هایی مانند روابط خطی، عدم بازخور و عقلانیت محض اشاره کرد از طرفی اجرای سیاست ها بسیار پرهزینه و نیز زمان بر می باشد و لذا آزمایش سیاست ها در دنیای واقعی روشی ناکارآمد خواهد بود. به طور کلی ضرورت این متدلوژی را با ذکر موارد زیر می توان تبیین نمود:
- مسائل مدیریتی و سیستم های اجتماعی از ماهیت خلاف شهود برخوردارند و رفتار غیر منتظره ای از خود بروز می دهند.
- در این سیستم ها، روابط به ندرت از نوع روابط خطی است در واقع باید گفت که در آنها درجه بالایی از روابط غیر خطی و پیچیدگی وجود دارد. درجه غیر خطی بودن آنقدر بالاست که بررسی آنها با روش مدیریت سنتی و نیز با استفاده از رویکردهای کمی در علم مدیریت دشوار است.
- در این سیستم ها، متغیرها پویایی بسیاری از خود نشان می دهند.
- ساختار سیستم بر پایه روابط علی و معلولی است و به علت وجود این نوع ساختار است که این سیستمها رفتار پویایی از خود بروز می دهند.
در زیر فهرست جزوه پویایی سیستم (سیستم دینامیک) استاد لاله قرار داده شده است.
دوستان عزیز در این لینک نیز تعداد 15 پروژه تحلیل سیستم که با نرم افزار ونسیم انجام شده قرار داده شده است.
مطالب مشابه و مرتبط
سلام هنوز مطالعه نکردم با این حال دم شما گرم
سلام خسته نباشید
فایل دانلود نمیشه.لطفا بررسی بفرمایید.
با سلام
لینک دانلود اصلاح شد