مقدمه
اصطلاح زنجیره تأمین پایدار یا سبز به ادغام فرآیندهای زیست محیطی پایدار در زنجیره تأمین سنتی اشاره دارد. این می تواند شامل فرایندهایی از قبیل انتخاب و خرید مواد، تهیه محصول، طراحی محصول، تولید و مونتاژ محصول، توزیع و مدیریت پایان عمر محصول باشد. بدون تردید کاهش آلودگی هوا، آب و مدیریت پسماند هدف اصلی زنجیره تامین سبز است، عملیات سبز عملکرد شرکتها را از نظر تولید ضایعات کمتر، استفاده مجدد و بازیافت محصولات، کاهش هزینه های تولید را مورد بررسی قرار میدهد. زنجیره تامین شرکتهایی هستند که تهیه مواد اولیه را به صورت دقیق و حساب شده و بدون غیب و نقص انجام میدهند و از این رو اهمیت زیادی در اماده سازی محصولات مورد نظر دارند.
زنجیره تامین سبز می تواند آلودگی محیط زیست و هزینه های تولید را کاهش دهد و همچنین می تواند باعث رشد اقتصادی، ایجاد مزیت رقابتی از نظر رضایت بیشتر مشتری، تصویر مثبت و شهرت بنگاه اقتصادی شود و فرصت بهتری را برای صادرات محصولاتمان به کشورهای طرفدار محیط زیست فراهم کند.ایده سبز شامل نوآوری ها و تکنیک های جدیدی برای محافظت از پایداری محیط زیست می شود که می توان با مسئولیت اجتماعی شرکت ها، تولید سبز، کاهش ضایعات، بازیافت و بازسازی مجدد زنجیره تأمین دوستانه/ سازگار با محیط زیست آن را در زنجیره تامین گسترش داد.
امروزه در جهان، با افزایش آگاهی های زیست محیطی، بنگاه ها با فشارهای شدید از طرف ذینفعان مختلف از جمله دولت و مشتریان برای کاهش اثرات مضر آنها بر محیط زیست روبرو می شوند. از چند دهه گذشته، تأثیرات فزاینده ای از گرم شدن کره زمین، تغییرات آب و هوایی، زباله ها و آلودگی هوا باعث افزایش توجه جهانی کارشناسان به موضوع زنجیره تامین سبز شده است و آن ها رابه سمت راه حل بهینه سبز شدن سوق داده است. مدیریت زنجیره تأمین سبز (GSCM) در ایجاد انگیزه برای پایداری سازمان نقش مهمی دارد. با افزایش نگرانی های زیست محیطی به طور مداوم، GSCM یکی از نگرانی های همیشگی جامعه به خصوص در کشورهای توسعه یافته تبدیل شده است.
اهميت و مزاياي GSCM چیزی فراتر از ممانعتِ استفاده از مواد شیمیایی سمی و یا کاهش دادن انتشار آلاینده ها به محیط زیست است. اصول GSCM ميتواند براي تمام بخشهاي يك سازمان مورد استفاده قرار بگیرد و در تمام زمینه های ملموس و غیرملموس اثرگذار باشد.
مزايای انطباق با GSCM را میتوان به سه دسته تقسیم کرد: 1- مزایای مادي، 2- مزایای غير مادي و 3- مزایای احساسي. 1) مزاياي مادي: كاهش بار زيست محيطي بر محيط زيست، كاهش هزينه هاي تأمین كنندگان، توليد كنندگان و مشتريان و كاهش مصرف انرژي و منابع در جامعه جزء منابع مادی محسوب می شود. 2) مزاياي غير مادي: از جمله مزایای غیر مادی مدیریت زنجیره تامین سبز، سهولت دستيابي براي توليد كنندگان و رضايت مشتريان و ارضاي بهتر نيازهاي اجتماعي می باشد . 3)مزاياي احساسي: تصوير بهتر براي تأمین كنندگان و توليد كنندگان، احساس بهتر و ارتقاي كيفيت زندگي براي مشتريان، و وادار كردن صنايع مختلف براي پذیرش مسئوليت در برابر جامعه، جزء مزایای احساسی مدیریت زنجیره تامین سبز به حساب می آید.
نقش عوامل موفقیت در GSCM
شکی نیست که زنجیره تأمین سبز ایده نسبتاً جدیدی است، که زمانی محبوبیت خود را به دست می آورد که عملکرد محیطی را در کل زنجیره بهبود بخشد ما شش عامل مهم موفقیت آمیز زیر را برای دستیابی به مدیریت زنجیره تأمین سبز برای دستیابی به پایداری بهتر محیط زیست شناسایی کرده ایم:
- رهبری اخلاقی / مدیریت داخلی
- مدیریت مشتری
- مدیریت تأمین کننده
- رقابت پذیری
- اجتماعی
- نظارتی
رهبری اخلاقی / مدیریت داخلی
مدیریت محیط داخلی شامل پشتیبانی و تشویق مدیران ارشد است. مدیریت داخلی یک عامل بسیار مهم در موفقیت شرکتها برای اتخاذ فرآیندهای سبز است. فشار کارکنان باعث ایجاد، تشویق و حمایت در حفاظت از محیط زیست می شوند که به مدیران ارشد انگیزه می دهد. در همین حال، درک خطرات زیست محیطی درگیر می تواند تغییر مثبتی در اتخاذ رویه های سبز ایجاد کند.
مدیریت مشتری
در زنجیره تامین های سبز، مشتریان نقش مهمی و مؤثری را ایفا می کنند. در واقع، بنگاه های کشورهای در حال توسعه برای تحقق تقاضای مشتریان تحت عنوان تقاضا محوری، فشارهای سنگینی را برای اتخاذ رویه های سبز در زمینه فعالیت های زنجیره تأمین خود دارند تا بتوانند در بازار رقابتی حضور داشته باشند. همکاری با مشتریان برای دستیابی به مزایای مثمر ثمر در مدیریت زنجیره تأمین سبز بسیار مفید است.
مدیریت تأمین کننده
شیوه های زنجیره تامین سبز بدون مشارکت فعال مشتریان و تأمین کنندگان امکان پذیر نیست. همکاری شدید با تأمین کنندگان سیستمهای تشویقی را تقویت می کند و موجب پذیرش و توسعه ایده های نوآورانه زیست محیطی می شود. فن آوری ها، توافق نامه های مشارکت سبز ممکن است باعث افزایش عملکرد عملیاتی و زیست محیطی برای دستیابی به اهداف اقتصادی بنگاه ها شود. انتخاب این تامین کنندگان از اهمیت ویژه ای برخوردار است در این وبسایت به مبحث انتخاب تامین کننده نیز پرداخته شده است که می توانید به آن رجوع کنید.
رقابت
تعدادی از تحقیقات منتشر شده نشان داده اند که صلاحیت و عناصر مربوطه می توانند در اجرای روشهای سبز در زنجیره تأمین خود نقش داشته باشند. رقابت پذیری یکی ار نکات کلیدی سازمانها برای حمایت از پایداری محیط زیست سبز تلقی شده است.
اجتماعی
تعدادی از محققان اهمیت عوامل اجتماعی را برای دستیابی به اهداف شیوه دوستی با محیط زیست میدانند. با توجه روزافزون نهادهای نظارتی و آگاهی مشتریان از محیط زیست، شرکت ها مجبورند اطلاعات نهایی را در مورد تأثیر عملیات زنجیره تأمین آنها بر جامعه محلی و زندگی مردم را در اختیار آنها قرار دهند. علاوه بر این، سازمان های غیردولتی، رسانه های الکترونیکی و اجتماعی در اعمال فشار بر بنگاهها برای اتخاذ رویه های سبز مؤثرتر هستند.
نظارتی
افزایش اهمیت نگرانی های زیست محیطی، مقامات نظارتی را وادار كرده است كه قوانین و سیاستهای زیست محیطی خود را سختگیرانه كنند. نهادهای دولتی برای کنترل تغییرات آب و هوا، گرم شدن کره زمین و آلودگی، قوانین سختگیرانه محیط زیست را به کار گرفته اند. و شرکتها موظفند تأثیر منفی زنجیره تأمین خود را بر پایداری محیط زیست کاهش دهند.
شیوه های سبز در مدیریت زنجیره تأمین
با رویکردهای بیشمار سبز، شرکتها در فعالیتهای تجاری و زنجیره تأمین خود با رشد بهتر محیط زیست، بازدهی خود را بهبود می بخشند. برخی از شیوه های شناخته شده سبز به شرح زیر است:
منبع مواد سبز
منابع سبز به معنای تهیه یا خرید مواد و اجزای سازنده آن است که دارای ویژگی های اقتصادی قابل ملاحظه ای مانند قابلیت استفاده مجدد، بازیافت مجدد و عدم استفاده از مواد شیمیایی خطرناک است. با نگرانی های بیشتر و بیشتر در مورد حفاظت از محیط زیست، متخصصان تدارکات در پی این برآمده اند تا دوباره در منابع پیشنهادی، استراتژی خرید و تأثیر آنها بر پایداری محیط زیست تجدید نظر کنند. خرید دوست داران محیط زیست شامل بازیافت و تولید مجدد است. منابع سبز پشتیبانی از کاهش ضایعات باعث بازیافت و تولید مجدد و سایر فعالیت های زنجیره تأمین می شوند. کارتر و راجرز تحقیقاتی را برای بررسی تأثیر منابع سبز در عملکرد محیطی و مالی بنگاهها انجام دادند. آنها نتیجه گرفتند که با توجه به اتخاذ موفقیت آمیز استراتژی خرید سبز، هزینه محصولات کاهش می یابد و عملکرد محیطی و عملکرد مالی شرکت ها با اعتبار مثبت به دست آمده در بازار افزایش می یابد. از منظر یانگ و همکاران خرید سبز به پنج جنبه اصلی طبقه بندی شده است: مدیریت عملیات طراحی، مدیریت زنجیره تأمین، احراز هویت محیط زیست، زیست محیطی و مدیریت محیط زیست خارجی. آنها تأیید کردند که خرید سبز نسبت به عملکرد کلی بنگاهها را بهبود میدهد. اتخاذ خرید سبز در زنجیره تأمین و فعالیتهای تجاری ابزاری مطمئن در کاهش آلودگی زباله، هوا و آب است.
بازاریابی سبز
بازاریابی سبز شامل طیف گسترده ای از فعالیتهای بازاریابی (به عنوان مثال، برنامه ریزی، تولید، فرآیند، قیمت، ارتقاء و خدمات پس از فروش) میشود برای نشان دادن هدف سازمان برای کاهش اثرات مضر از محصولات آنها را دربر میگیرد. شیوه بازاریابی سبز محصولاتی را با خواص سازگار با محیط زیست ترویج می کند. این شامل فعالیتهایی است که می تواند خواسته های انسان را از حداقل اثرات منفی بر زیبایی محیط زیست برآورده سازد. بعلاوه، بازاریابی سبز باعث افزایش رقابت و عملکرد مالی و زیست محیطی بنگاه ها با شهرت و تصویر مثبت شرکت ها می شود.
مدیریت سبز
شیوه های مدیریت سبز (GMP) یک منبع اطلاعات تکمیلی را به یک شرکت ارائه می دهد که می تواند اهداف تجاری و محیطی آنها را ارتقا بخشد. اتخاذ شیوه های مدیریت سبز به بهبود چهره شرکت، افزایش کارآیی، بهبود رعایت محیط زیست، پس انداز هزینه، دستیابی به تعهد اجتماعی و کاهش انتشار کربن و غیره کمک می کند.
توزیع و انبارداری سبز
توزیع و انبارداری سبز می تواند ضایعات را کاهش داده و نقش مهمی در کاهش انرژی و افزودن ارزش محصولات سبز در انبارداری بطور چشمگیری در بهبود عملکرد کلی سازمان با تصویر بهتر شرکت ها داشته باشد .. توزیع سبز به بنگاهها کمک می کند عملکرد اقتصادی برتری داشته باشند.
تولید سبز
شیوه های تولید سبز شامل اجرای شیوه های پاسخگو اجتماعی و زیست محیطی برای کاهش اثرات مضر تولید و افزایش سودآوری شرکتها است.. شیوه های سبز در تولید باعث افزایش کارایی فرایندها می شود همینطور این عمل شامل استفاده از منابع سبز است که می تواند با کاهش هزینه محصولات و بهبود کیفیت محصولات، منجر به مزیت رقابتی شود. صنعت تولید ناب و سبز هر دو برای از بین بردن زباله و بهبود کارآیی فرآیندهای تولیدی تلاش می کنند .
طراحی زیست محیطی
لوترا و همکاران خاطرنشان كردند كه با اتخاذ طرح اكولوژيك در مديريت زنجيره تأمين مي توان اثرات 80 درصدي بر محيط زيست را از محصوالت و فرآيند مربوط به آن كنترل كرد. طراحی زیست محیطی ایده های بسیاری مانند استفاده از فرآیندهای فناوری پاک کننده، مواد اولیه سبز و اجزای سازنده را در بر می گیرد. طراحی سبز محصولات، اثرات زیست محیطی محصولات را در طول دوره عمر محصول کاهش می دهد. علاوه بر این، طراحی سبز محصولات همچنین از استفاده مجدد، بازیافت و تولید مجدد محصولات نیز پشتیبانی می کند، که نه تنها به بنگاه ها کمک می کند تا عملکرد محیطی خود را بهبود بخشند بلکه فرصتی را برای کاهش هزینه های محصول فراهم می کند.
حمل و نقل سبز و تدارکات معکوس
حمل و نقل سبز و شیوه های لجستیکی معکوس فرصتی را در اختیار سازمان ها قرار می دهد تا تصویر خود را بهبود بخشند و هزینه های خود را کاهش دهند. از طریق ارتقاء کارایی سیستم حمل و نقل و تقویت ارتباط با مشتری، می توان سودآوری بیشتری را ایجاد کرد. فعالیت های لجستیکی یکپارچه با توانبخشی شامل عمل لجستیک معکوس (استفاده مجدد، بازیافت و تولید مجدد) است که می تواند محصولاتی را تولید کند که بتواند دوباره برای مشتریان استفاده شود. عمل لجستیک سبز به بنگاهها كمك می كند تا با بهبود كیفیت و كاهش هزینه، اثرات زیست محیطی خود را كاهش دهند.
انرژی تجدید پذیر و سوخت های زیستی
بدون تردید، عملیات لجستیکی و زنجیره تأمین جهانی عمدتا به انرژی و همچنین سوخت فسیلی وابسته است، که علت اصلی گرم شدن کره زمین و آلودگی با انتشار بیشتر گازهای گلخانه ای کربن است . انرژی های تجدید پذیر و سوخت های زیستی در عملیات زنجیره تأمین مورد نیاز است تا بتواند از رشد پایدار زیست محیطی و اقتصادی برخوردار باشد فعالیت های مرتبط با تدارکات انرژی بیشتری را برای انجام وظیفه خود مصرف می کنند. انرژی های تجدید پذیر و سوخت های زیستی باعث بهبود عملکرد اقتصادی بنگاه ها و همچنین باعث کاهش انتشار کربن می شود. علاوه بر این، سوخت فسیلی از سوختهای زیستی و منابع انرژی سبز گرانتر است. سیاست های سختگیرانه دولت به همراه آگاهی مشتری و فشاری که دوست داران محیط زیست بر شرکت ها وارد میکنند آنها را وادار به وارد شدن به حوزه سوخت های زیستی میکند. همینطور وجه بهتری از شرکت ها در جوامع ایجاد میکند.
به حداقل رساندن هزینه به عنوان مهمترین عامل برای اجرای شیوه های سبز در عملیات زنجیره تأمین شرکت ها در نظر گرفته می شود. اجرای طرح های زنجیره تأمین سبز به کاهش هزینه های بسته بندی، قطعات و مواد به دلیل استفاده از محصولات استفاده مجدد، بازیافتی و تولید مجدد کمک می کند. خان و همکاران تصریح کرد که شیوه های سبز فرصتی را برای جذب بازارهای جدید و صادرات به کشورهای طرفدار محیط زیست فراهم می کند، در حالی که شرکت های آلوده قادر به صادرات محصولات خود در کشورهای طرفدار محیط زیست مانند ایالات متحده، آلمان، انگلیس و لهستان نیستند. بدون تردید، شیوه های مدیریت زنجیره تأمین سبز ابزاری برای شرکت ها برای کاهش هزینه محصولات، افزایش سودآوری و افزایش سهم بازار است . از طرف دیگر، برای بهبود عملکرد اجتماعی، بنگاهها نیز فعالیتهای سبز را در فعالیتهای تجاری خود اتخاذ می کنند. عملکرد اجتماعی نشان دهنده بهبود سطح کیفیت زندگی افراد بدون آسیب به زیبایی محیط زیست است. علاوه بر این، عملکرد اجتماعی شامل تقویت چهره شرکت و بهبود پایداری محیط زیست و همچنین کاهش خطرات محیطی میشود.
با اتخاذ شیوه های GSCM، شرکت ها می توانند از طریق بهبود کیفیت محصولات و بهبود خدمات تحویل، عملکرد عملیاتی خود را ارتقا بخشند . ابتکارات مدیریت زنجیره تأمین سبز همچنین به سازمانها کمک می کند تا عملکرد محیطی خود را از قبیل کاهش انتشار کربن، از بین بردن زباله ها در انتهای زنجیره تأمین بهبود بخشند، همکاری موثر و قوی با تأمین کنندگان باعث بهبود هزینه های ارتباطی آنها و به راحتی ترویج استفاده مجدد، بازیافت و تولید مجدد میگردد. سیستم مدیریت محیط زیست (EMS) در استراتژی تولید بنگاهها به شرکت ها کمک می کند تا عملکرد اکولوژیکی خود را ارتقا دهند.
جمع بندی
مدیریت زنجیره تأمین سبز (GRSCM) با هدف ادغام تفکر زیست محیطی در مدیریت زنجیره تأمین است. این شامل طراحی محصول، تهیه و انتخاب مواد، فرایند تولید، تحویل محصول نهایی به مصرف کنندگان و مدیریت محصول نهایی عمر می باشد. طبق گفته های ویشال گوپتا و همکارانش از دانشکده بازرگانی جیپی در نویدا، هند، سازمان های موجود در محیط تجاری امروز می دانند که توانایی و ظرفیت زنجیره تأمین مؤلفه های اصلی برای موفقیت در رقابت در اقتصاد بازار جهانی است.
در زیر برخی از مفاهیم اصلی مرتبط با GrSCM ذکر شده است:
1- خرید و تدارکات سبز که شامل انتخاب و دستیابی به محصولات و خدمات برای به حداقل رساندن هرگونه تأثیر منفی بر روی چرخه عمر محصول مرتبط با ساخت، حمل و نقل، استفاده و بازیافت است. در بسیاری از کشورها، دولت ها، صنایع و سازمان های جامعه مدنی همکاری مشترکی را برای خرید محصولات سازگار با محیط زیست انجام می دهند.
2- تولید سبز که از فرآیندهای تولید استفاده می کند و دارای تأثیرات محیطی نسبتاً کم است، بسیار کارآمد است و ضایعات یا آلودگی کمی ایجاد می کند. تولید سبز می تواند منجر به کاهش هزینه های مواد اولیه، افزایش بهره وری تولید، کاهش هزینه های ایمنی محیط زیست و شغلی، و تصویر بهتر شرکت ها شود.
3- توزیع سبز، که مربوط به بسته بندی و لجستیک است. ویژگی های بسته بندی (مانند اندازه، شکل و مواد مورد استفاده) در توزیع و حمل و نقل تأثیر دارد. بسته بندی بهتر – همراه با الگوهای بارگذاری مجدد – می تواند به معنای کاهش در مقدار مواد مورد استفاده باشد.
4- لجستیک معکوس، فرآیندی که تولید کنندگان محصولات بعد از مصرف دوبار باز پس میگیرند مانند زباله های الکترونیکی، که زباله های مرتبط با وسایل الکترونیکی استفاده شده و لوازم خانگی هستند، دیگر برای اهداف اصلی خود مناسب نیستند، بنابراین، برای بازیابی، بازیافت یا دفع از بین می روند. ضایعات الکترونیکی شامل طیف گسترده ای از دستگاه های برقی و الکترونیکی مانند رایانه، تلفن های همراه، تجهیزات صوتی قابل حمل، یخچال و فریزرها می باشد. این نوع زباله می تواند حاوی بیش از 1000 ماده مختلف باشد که بسیاری از آنها به طور بالقوه برای محیط زیست خطرناک هستند و برای سلامتی انسان مضر هستند. پس اکثر این صنایع دارای لجستیک معکوس هستند که در مطلبی دیگر به آن خواهیم پرداخت.
منبع:
Khan, S. A. R., & Qianli, D. (2017). Impact of green supply chain management practices on firms’ performance: an empirical study from the perspective of Pakistan. Environmental Science and Pollution Research, 24(20), 16829-16844.
Zhu Q, Sarkis J, Lai KH. Green supply chain management: Pressures, practices and performance within the Chinese automobile industry. Journal of Cleaner Production. 2007;15(11):1041-1052
Luthra S, Garg D, Haleem A. The impacts of critical success factors for implementing green supply chain management towards sustainability: An empirical investigation of Indian automobile industry. Journal of Cleaner Production. 2016;121:142-158
Jayaram J, Avittathur B. Green supply chains: A perspective from an amerging economy. International Journal of Production Economics. 2015;164:234-244 [Accessed: 16 March 2018]
چنانچه این مطلب مفید بوده است نظرات و پیشنهادات خود را در پایین این پست بیان کنید.