مقدمه
به طوركلــي احســاس می شــود كــه افــراد يــا گروه هــا بــا مشکلاتی در مواجــه بــا حل و فصــل مباحــث پيچيــده و سيســتم ها روبــرو هســتند. پيچيدگــي موضوعــات يــا سيســتم ها بــه حضــور شــمار زيــادي از عناصــر و تعاملات متقابــل ميــان ايــن عناصــر مربــوط می شــود. حضـور مسـتقيم يـا غيرمسـتقيم عناصـر مرتبـط، سـاختار سيسـتمي را كـه ممكـن اسـت مبهـم باشـند يـا نباشـند، بــا ســبكي روشــن پيچيــده میكنــد. حل و فصــل چنيــن سيســتمي در صورتی کــه ســاختار به روشــني تعريــف نشــده اســت، مشــكل مي شــود. به طوریکــه، توســعه يــك روششناســی را كــه بــه شناســايي ســاختار درون يــك سيســتم يــاري برســاند، ضــروري اســت. مدلســازي ســاختاري تفســيري چنيــن روششناســی اســت.
مدلســازی ســاختاری تفســیری؛ به عنــوان یکــی از روش هــای طراحــی سیســتم ها، به ویــژه سیســتم های اقتصــادی و اجتماعــی اولین بــار در ســال 1973 توســط ،دانشــمند علــوم سیســتمی در دانشــگاه جــورج وارفیلــد جهــت طراحــی سیســتم های اقتصــادی میســون آمریــکا و اجتماعــی معرفــی و توســعه داده شــد و ســپس توســط اندروسـیج در سـال 1977 ارائـه شـد.
این روش از حروف اول عبارت Interpretive Structural Modelling گرفته شده است و هدف آن طبقه بندی عوامل و شناسایی روابط بین معیارها است. این یک روش کیفی- کمی است که کاربرد زیادی در علوم مختلف دارد. همچنین در این روش می توان تحلیل MICMAC را بکار برد که در ادامه این تحلیل نیز بررسی خواهد شد. این روش در زمره تکنیک های تصمیم گیری چند معیاره قرار می گیرد.
تاریخچه ISM و کاربرد آن در مقالات
از ISM در تحقيقـات متعـددي در خـارج و داخـل کشـور اسـتفاده شــده اســت كــه به عنوان مثــال برخــي از مهمتریــن ايــن تحقيقــات به طــور خلاصه در جــدول های زیر آمــده اســت. به طور کلی روش ism برای بررسی سطوح تاثیرگذاری و تاثیرپذیری مورد استفاده قرار می گیرد.
مزایا و معایب روش (ISM)
به طور کلــی مزایــای عمــده ایــن روش مدل ســازی عبارتند از:
* قابل درک برای طیف گسترده ی کاربران،
* ابزاری جهت یکپارچه سازی ادراکات مختلف خبرگان،
* قابلیــت کاربــرد آن در مطالعــه سیســتم هــای پیچیــده و متنــوع.
همچنیــن ممكــن اســت متغيرهــاي زيــادي بــراي يــك مسـئله يـا يـك موضـوع وجـود داشـته باشـد به طوریکـه افزايــش تعــداد متغيرهــا بــراي يــك مســئله يــا موضــوع، افزايــش پيچيدگــي روش تحقيــق ISM را در پــي دارد کــه از معایــب آن به شــمار مــی رود. بنابرايــن، مي توانيــم تعـداد محـدودي از متغيرهـا را بـراي ایجـاد مـدل ISM در نظــر بگیریــم. ممكــن اســت ســایر متغيرهايــي كــه تأثيــر کمینــه ای بــر مســئله يــا موضــوع دارنــد در ایجــاد مــدل ISM در نظــر گرفتــه نشــوند. هرچــه بیشــتر كمــك افــراد خبــره در تجزيــه و تحليــل قــدرت نفــوذ و وابســتگی در متغيـر يـك مسـئله بـا موضـوع بـهكار گرفتـه مي شـود.
مراحــل مختلفــي كــه تکنیــک ISM را شــامل می شــود در شـكل فوق نمايـش داده شـده اسـت. ایـن مراحـل درنهایـت
منجـر بـه ایجـاد یـک مـدل ISM می شـود کـه در ادامـه مراحــل تشــریح می شــوند:
گام های روش ISM
1- تشکیل ماتریس خود تعاملی ساختاری (SSIM)
در این گام خبرگان معیارها را به صورت زوجی با یکدیگر در نظر می گیرند و بر اساس زیر به مقایسات زوجی پاسخ می دهند. یعنی در هر مقایسه دو معیار از حروف V,A,X,O بر اساس تعاریف زیر استفاده می کنند.
- V: عامل سطر i باعث محقق شدن عامل ستون j می شود.
- A: عامل ستون j باعث محقق شدن عامل سطر i می شود.
- X: هر دوعامل سطر و ستون باعث محقق شدن یکدیگر می شوند (عامل i و j رابطه دوطرفه دارند).
- O: بین عامل سطر و ستون هیچ ارتباطی وجود ندارد.
در زیر نمونه ای از ماتریس خودتعاملی تکمیل شده آورده شده است. در این نمونه 4 معیار داریم که به صورت زوجی با هم مقایسه شده اند.
معیار 1 | معیار 2 | معیار 3 | معیار 4 | |
معیار 1 | V | V | O | |
معیار 2 | X | A | ||
معیار 3 | O | |||
معیار 4 |
2- بدست آوردن ماتریس دستیابی اولیه
با تبدیل نمادهای ماتریس SSIM به اعداد صفر و یک بر اساس زیر ماتریس دستیابی اولیه بدست می آید.
- اگر نماد خانه ij حرف V باشد در آن خانه عدد 1 و در خانه قرینه عدد صفر گذاشته می شود.
- اگر نماد خانه ij حرف A باشد در آن خانه عدد صفر و در خانه قرینه عدد 1 گذاشته می شود.
- اگر نماد خانه ij حرف X باشد در آن خانه عدد 1 و در خانه قرینه نیز عدد 1 گذاشته می شود.
- اگر نماد خانه ij حرف O باشد در آن خانه عدد صفر و در خانه قرینه نیز عدد صفر گذاشته می شود.
3- سازگار کردن ماتریس دستیابی
ماتریس دستیابی اولیه باید این قانون بررسی شود که اگر i,j=1 , j,k=1–> i,k=1 . یعنی اگر معیار A با معیار B رابطه داشته باشد و معیار B نیز با معیار C رابطه داشته باشد آنگاه معیار A نیز باید با C رابطه داشته باشد.
4- تعیین سطح متغیرها
در این گام مجموعه معیارهای ورودی (پیش نیاز) و خروجی (دستیابی) برای هر معیار را محاسبه می کنیم و سپس عوامل مشترک را نیز مشخص می کنیم در این گام معیاری دارای بالاترین سطح ISM است که مجموعه خروجی (دستیابی) با مجموعه مشترک برابر باشد. پس از شناسایی این متغیر یا متغیرها، سطر و ستون آنها را از جدول حذف می کنیم و عملیات را دوباره بر روی دیگر معیارها تکرار می کنیم.
5- ترسیم شبکه تعاملات
در این گام با توجه به سطوح معیارها در ISM و روابط بین آنها ترسیم شبکه تعاملات ایجاد می شود. سطح یک به عنوان تاثیرپذیرترین سطح و سطح آخر به عنوان تاثیرگذارترین سطح نیز انتخاب می شود.
روش ISM گروهی
تکنیک تصمیم گیری گروهی به این معنی است که در روند مقایسات نظر چند فرد اخذ شود در روش ISM به دو طریق می توان نظرات را ادغام نمود:
1- روش فراوانی: در این روش نظر اکثریت به عنوان نظر نهایی انتخاب می شود به عنوان مثال فرض کنید در مقایسه دو معیار (یک سلول جدول ماتریس خودتعاملی ساختاری) از بین 10 نفر، 7 خبره مقدار A را اختصاص دهند. چون بیش از نیمی از نظر را داده اند این مقدار V برای آن سلول انتخاب می شود. این روش در مقالات معتبر خارجی استفاده می شود.
2- از طریق مد : اگر چندین خبره داشته باشیم که هر کدام از آن ها یک ماتریس SSIM داشته باشد باید آنها را با یکدیگر ادغام کنیم. جهت ادغام کردن ابتدا تک تک ماتریس های پر شده را طبق مرحله 2 به اعداد صفر و 1 تبدیل می کنیم سپس تمام ماتریس های حاصل را درایه های متناظر را باهم جمع میکنیم و از ماتریس حاصله مقدار مد میگیریم هر عدد که برابر یا کوچکتر از مد بود مقدار صفر و اگر بزرگتر از مد بود مقدار یک میگیرد سپس وارد مرحله سوم ISM می شویم.
تحلیل MICMAC
تجزیه و تحلیل MICMAC بر پایه قدرت نفوذ (تاثیرگذاری) و میزان وابستگی (تاثیرپذیری) هر متغیر شکل گرفته و امکان بررسی بیشتر محدوده هر یک از متغیرها را فراهم میسازد. در این روش که نخستین بار توسط دوگرین و گودت(1973) ارائه شد، اهمیت متغیرها بیشتر بر اساس روابط غیر مستقیم میان آنها سنجیده می شود و در این تحلیل متغیرها به چهار گروه خودمختار، وابسته، پیوندی (رابط) و مستقل تقسیم می شوند.
خودمختار: میزان وابستگی و قدرت هدایت کمی دارند این معیارها عموما از سیستم جدا میشوند زیرا دارای اتصالات ضعیف با سیستم هستند. تغییری در این متغیرها باعث تغییر جدی در سیستم نمیشود.
وابسته: این متغیرها دارای وابستگی قوی و هدایت ضعیف هستند این متغیرها اصولا تاثیرپذیری بالا و تاثیرگذاری کمی روی سیستم دارند.
مستقل: این متغیرها دارای وابستگی کم و هدایت بالا میباشند به عبارتی دیگر تاثیرگذاری بالا و تاثیرپذیری کم از ویژگیهای این متغیرها است.
رابط: این متغیرها از وابستگی بالا و قدرت هدایت بالا برخوردارند به عبارتی تاثیرگذاری و تاثیرپذیری این معیارها بسیار بالاست و هر تغییر کوچکی بر روی این متغیرها باعث تغییرات اساسی در سیستم میشود.
روش ISM فازی
پیاده سازی روش ISM در محیط فازی باعث دقت بیشتر نتایج می شود زیرا این محیط باعث حذف عذم قطعیت های تصمیم گیری شده و نتایج را بهبود می بخشد. مراحل فازی تقریبا مشابه با حالت غیرفازی ISM است. و تنها تفاوت آن در مراحل اولیه می باشد که پرسشنامه آن بر اساس اعداد فازی تکمیل می شود.
مثال روش ISM
در مثال زیر می خواهیم با استفاده از روش مدلسازی ساختاری تفسیری 8 معیار را سطح بندی کنیم.
در گام اول ماتریس خودتعاملی ساختاری پژوهش را با استفاده از نظر پاسخدهندگان تشکیل میدهیم که در جدول زیر آورده شده است.
جدول 1: ماتریس خودتعاملی ساختاری
C8 | C7 | C6 | C5 | C4 | C3 | C2 | C1 | |
C1 | A | O | V | V | V | A | V | |
C2 | A | O | A | A | X | A | ||
C3 | V | V | A | X | X | |||
C4 | V | A | V | V | ||||
C5 | O | V | X | |||||
C6 | O | A | ||||||
C7 | V | |||||||
C8 |
در گام دوم باید ماتریس دستیابی اولیه را با تبدیل ماتریس خودتعاملی ساختاری به اعداد صفر و یک تشکیل داد.
جدول 2: ماتریس دستیابی اولیه
C1 | C2 | C3 | C4 | C5 | C6 | C7 | C8 | |
C1 | 0 | 1 | 0 | 1 | 1 | 1 | 0 | 0 |
C2 | 0 | 0 | 0 | 1 | 0 | 0 | 0 | 0 |
C3 | 1 | 1 | 0 | 1 | 1 | 0 | 1 | 1 |
C4 | 0 | 1 | 1 | 0 | 1 | 1 | 0 | 1 |
C5 | 0 | 1 | 1 | 0 | 0 | 1 | 1 | 0 |
C6 | 0 | 1 | 1 | 0 | 1 | 0 | 0 | 0 |
C7 | 0 | 0 | 0 | 1 | 0 | 1 | 0 | 1 |
C8 | 1 | 1 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 |
در گام سوم باید ماتریس دستیابی اولیه را سازگار کرد این سازگاری با استفاده از روابط ثانویه که ممکن است وجود نداشته باشند به ماتریس دستیابی اولیه افزوده میشوند. در جدول 3 سلولهای که با نشان داده شد روابطی هستند که در ماتریس سازگار شده ایجاد شده اند.
جدول 3: ماتریس دستیابی اولیه سازگار شده
C1 | C2 | C3 | C4 | C5 | C6 | C7 | C8 | قدرت نفوذ | |
C1 | 1 | 1 | 1* | 1 | 1 | 1 | 1* | 1* | 8 |
C2 | 0 | 1 | 1* | 1 | 1* | 1* | 0 | 1* | 6 |
C3 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1* | 1 | 1 | 8 |
C4 | 1* | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1* | 1 | 8 |
C5 | 1* | 1 | 1 | 1* | 1 | 1 | 1 | 1* | 8 |
C6 | 1* | 1 | 1 | 1* | 1 | 1 | 1* | 1* | 8 |
C7 | 1* | 1* | 1* | 1 | 1* | 1 | 1 | 1 | 8 |
C8 | 1 | 1 | 0 | 1* | 1* | 1* | 0 | 1 | 6 |
میزان وابستگی | 7 | 8 | 7 | 8 | 8 | 8 | 6 | 8 |
در گام چهارم باید بر اساس ماتریس دستیابی سازگار شده سطوح هر متغیر را بدست آورد مجموع متغیرهای ورودی و خروجی و اشتراک را محاسبه میکنیم در هر تکرار اگر متغیر خروجی با متغیر اشتراک برابر بود آن تکرار سطح iام میباشد. سپس در تکرار بعد سطر و ستون آن متغیر از ماتریس حذف میشود و دوباره محاسبات صورت میگیرد. نتایج به صورت خلاصه در زیر آورده شده است.
نام معیار | سطح |
C1 | 2 |
C2 | 1 |
C3 | 2 |
C4 | 1 |
C5 | 1 |
C6 | 1 |
C7 | 2 |
C8 | 1 |
در گام پنجم با استفاده از سطوح بدست آمده از معیارها، شبکه تعاملات ISM رسم میشود. اگر بین دو متغیر i و j رابطه باشد آن را به وسیله یک پیکان جهت دار نشان میدهیم. دیاگرام نهایی ایجاد شده که با حذف حالتهای تعدی و نیز با استفاده از بخشبندی سطوح بدست آمده است در نمودار 1 نشان داده شده است.
همچنین مدل پژوهش را میتوان از لحاظ قدرت نفوذ و وابستگی به صورت شکل 3 نشان داد. بر این اساس تمامی معیارها متغیرهای رابط هستند این متغیرها از وابستگی بالا و قدرت هدایت بالا برخوردارند به عبارتی تاثیرگذاری و تاثیرپذیری این معیارها بسیار بالاست و هر تغییر کوچکی بر روی این متغیرها باعث تغییرات اساسی در سیستم میشود. البته قدرت رابط معیارهای C4 و C5 و C6 از دیگر معیارها بیشتر است.
در زیر قسمتی از ویدیوی این آموزش آورده شده است همچنین جهت مشاوره و یا انجام پروژه خود با کمترین هزینه با ما تماس بگیرید==> 09338859181
جهت دانلود نسخه کامل این ویدیو اینجا را کلیک کنید
جهت دانلود نسخه کامل این ویدیو اینجا را کلیک کنید
چنانچه نیازمند مشاوره و یا انجام پروژه خود با این روشها هستید با ما تماس بگیرید
مطالب مشابه و مرتبط
با عرض سلام.
اگر تعداد عوامل فرد باشد، برای کشیدن نمدار نفوذ و وابستگی، تقسیم 4ناحیه چگونه است؟مثلا اگر مقدار عاملی بین دو ناحیه قرار گرفت، آن عامل در کدام ناحیه تعریف میشود؟
در مواقعی که فرد باشد محور تقاطع مثلا بر روی 4.5 قرار میگیرد (اگر 9 معیار داشته باشیم). در مواقعی که تعداد معیارها زوج باشد ممکن است یک معیار بر روی یک خط بیفتد که در چنین مواقعی آن معیار خصوصیات هر دو ناحیه را دارد
با سلام و وقت بخیر.
مدل نهایی که به صورت دیاگرام هست چگونه کشیده میشود؟ منظور روابطی هست که از یک عامل خارج و وارد عامل دیگر شده است، چگونه مشخص میشود؟ با تشکر
سلام از روی سطوح. معیارهای سطح اخر بر روی معیارهای سطح یکی مونده به آخر تاثیر میذارن.. الی تا اولین سطح
باسلام و احترام خدمت شما
در ابتدا ممنونم بابت این که این اطلاعات مفید رو در اختیار سایرین قرار میدین.
بنده روی پروژه ای کار میکنم که نیازمند این هستم که از روش تحلیل MICMAC استفاده کنم ولی متاسفانه رابطه بین ism و MICMAC رو به خوبی درک نمیکنم و دنبال مقالاتی هستم که این روشها رو به خوبی توضیح داده باشند تا بتونم در مقاله خودم پیاده سازی کنم، با اینکه شما بخوبی هرچه تمام روش ism رو توضیح دادین ولی ممنون میشم اگر در رابطه با روش MICMAC هم بنده رو راهنمایی کنید و یا مقالات مرتبط رو به من معرفی کنید.
با تشکر.
سلام. میک مک یک مبجث مجزا هست اما در روش ISM چون بحث نفوذ و وابستگی مطرح می شود تنها از نمودار میک مک در انتهای آن استفاده می شود
با سلام ممنون از پیج مفید و آموزنده تون. هر چی گشتم در خصوص معادلات ساختاری SEM چیزی ندیدم امکانش هست راهنماییم بکنید؟
سلام در این وبسات در مورد SEM مطلبی نیست ولی خب توی اینترنت زیاده.
با عرض سلام اموزش روش میک مک فازی هم بذارید داخل سایت با تشکر